Η  μάθηση αποτελεί σημαντικό στοιχείο της ανθρώπινης σκέψης, κυρίως στις σημερινές ανάγκες, και η διαδικασία απόκτησής της ενδιαφέρει πολύ, μικρούς και μεγάλους.               

Ο Δανός ερευνητής Knud Illeris (*) προτείνει ως σημαντικούς τους παρακάτω  4 τύπους μάθησης, οι οποίοι στηρίζονται στη σχετική θεωρεία του Piaget:

 

🔹 «Συσσωρευτική ή μηχανιστική μάθηση».

Στηρίζεται στην επανάληψη που οδηγεί στην εδραίωση κάποιας πρότασης. Δεν συνδέεται με συναφή γνώση αυτού που  μαθαίνει. Η διαμόρφωση νέας γνώσης δεν αποτελεί μέρος ή διασύνδεση με μια προϋπάρχουσα γνώση. Μια τέτοια περίπτωση είναι η απομνημόνευση του αριθμού ενός τηλεφώνου. Επιτυγχάνεται με πολλές επαναλήψεις.  Η αποστήθιση με τη συχνή επανάληψη αποτελεί μηχανιστική μάθηση.

 

🔹 «Αφομοιωτική μάθηση» ( ο συχνότερος και ουσιαστικότερος τρόπος μάθησης)

Κάθε νέα γνώση συνδέεται ως προσθήκη σε μια γνώση που προϋπάρχει. Ο δάσκαλος πρέπει επίμονα και μεθοδικά να εφαρμόζει αυτό τον τύπο μάθησης: Αφού πρώτα διαπιστώσει το επίπεδο γνώσης ενός μαθητή, κατόπιν να συνδέσει τη νέα γνώση με την προϋπάρχουσα. Έτσι, η  αφομοιωτική μάθηση έχει σαν αποτέλεσμα τη σταδιακή ανάπτυξη των ικανοτήτων κάποιου. Μαθαίνει κάποιος ένα θεώρημα και  το αφομοιώνει με τη λύση ασκήσεων κλιμακούμενης δυσκολίας ή μαθαίνει εύκολα διάφορα νέα προγράμματα των κινητών/υπολογιστών συναφή με άλλα που ήδη γνωρίζει.

   🔹 «Προσαρμοσμένη ή υπερβατική μάθηση»

Αυτός που μαθαίνει πρέπει να αντιμετωπίσει νέα και δύσκολη γνώση που απαιτεί  ισχυρή  πνευματική ενέργεια. Αυτό βιώνεται ως κάτι το οποίο δεν είναι εύκολο να κατανοηθεί ή ως κάτι το οποίο δεν μπορεί κάποιος να το συνδέσει με κεκτημένη γνώση. Όμως, αν πρόκειται για κάτι που είναι   πολύ ενδιαφέρον, με την επιμονή γίνεται κατανοητό ή εσωτερικεύεται σαν νέα γνώση. Για παράδειγμα,  ένας παίκτης που παίρνει μεταγραφή σε ομάδα ξένης χώρας, οφείλει να μάθει τη νέα γλώσσα ή να κατανοήσει πολύ καλά κάποιο νέο σύστημα παιχνιδιού με πολύ μεγάλη προσπάθεια.

     🔹 «Η μετασχηματίζουσα μάθηση»

Προκαλεί αλλαγές στην οργάνωση του εαυτού του μαθητή και γενικά του ατόμου. Απαιτείται όμως και εδώ ισχυρή επίδραση και παρώθηση από το δάσκαλο και από το γονιό, ώστε με την αλλαγή που θα επέρχεται να ανεβαίνει το γνωστικό του επίπεδο και να υιοθετεί μία νέα” φιλοσοφία”, μία νέα στάση απέναντι στη γνώση και στον τρόπο απόκτησής της. Η μάθηση έχει σαν  αποτέλεσμα ένα ρήγμα στον  προσανατολισμό ενός μαθητή ή ενός ατόμου. Η συνεχής και αποτελεσματική επίδραση ενός δάσκαλου μπορεί να προκαλέσει μεγάλο ενδιαφέρον ενός μαθητή πάνω σε κάποιο αντικείμενο.

      Η σημερινή τάση προς το εύκολο και η τυχαία ενημέρωση και πληροφόρηση των νέων δεν είναι τόσο απλό ζήτημα. Οι αλλαγές σε θεσμούς και σε αξίες στη σημερινή κοινωνία επηρεάζουν αρνητικά τη σκέψη και τη γνώση της νέας γενιάς.

Ωστόσο, αποτελεί πιεστική απαίτηση η απόκτηση στέρεης και επαρκούς γνώσης των νέων  μέσα στη διαρκή και ποικίλη διάσπασή τους.

     Ποια όμως  είναι η διαδικασία απόκτησης, εγγραφής  της γνώσης στον εγκέφαλο ενός ανθρώπου, της κατάκτησης μιας δεξιότητας και της διαρκούς βελτίωσης του ίδιου; Ποια είναι η διαδικασία της προόδου ενός ατόμου σε κάποιον τομέα που τον ενδιαφέρει;

        Η διαδικασία είναι η επίμονη, συνειδητή και στοχευμένη εξάσκηση . Η έρευνα στη νευρολογία έχει ανακαλύψει πως η εξάσκηση επιφέρει αλλαγές στον εγκέφαλο, στα μέρη του  που επηρεάζονται από την άσκηση. Δημιουργείται νέα συνδεσμολογία στους νευρώνες που αυξάνει την ικανότητά του να εκτελεί τις λειτουργίες  που απαιτούν οι προκλήσεις. Έτσι, η γνώση περνάει στη μακρόχρονη μνήμη, ενισχύεται με την επανάληψη και ανακαλείται εύκολα στην βραχύχρονη μνήμη από όπου αξιοποιείται από την αντίστοιχη ζήτηση.

Για παράδειγμα, η παρεγκεφαλίδα-μέρος του εγκεφάλου που παίζει σημαντικό ρόλο και στον έλεγχο των κινήσεων και στη λειτουργία της μνήμης-είναι μεγαλύτερη στους μουσικούς απ’ ότι στους μη μουσικούς.  Ο κατώτερος βρεγματικός λοβός των μαθηματικών περιέχει περισσότερη φαιά ουσία-ο εγκεφαλικός ιστός που περιβάλλει τους νευρώνες-από αυτή  των ατόμων που δεν είναι μαθηματικοί. Το μέρος αυτό του εγκεφάλου εμπλέκεται σε μαθηματικούς υπολογισμούς και στην οπτικοποίηση αντικειμένων στο χώρο, δυο λειτουργίες πολύ σημαντικές σε πολλούς τομείς των μαθηματικών.

      Υπάρχουν εγκέφαλο-μηχανήματα που χαρτογραφούν τη δραστηριότητα του εγκεφάλου εντοπίζοντας μικροσκοπικά μαγνητικά πεδία για να προσδιορίσουν ποια μέρη του εγκεφάλου αντιδρούν σε κάποια δραστηριότητα.  Η αξιοποίηση της προσαρμοστικότητας του εγκεφάλου και του σώματος ώστε να αναπτύξουν ικανότητες που διαφορετικά θα ήταν απρόσιτες, επιτυγχάνεται με την εξάσκηση.

      Στο κολύμπι, στο ποδόσφαιρο, στην ενόργανη γυμναστική και σε άλλα αθλήματα, ο εγκέφαλος παίζει σημαντικό ρόλο γιατί οι δραστηριότητες αυτές απαιτούν πολύ προσεχτικό έλεγχο των κινήσεων του σώματος και πολλές επαναλήψεις μιας άσκησης, ώστε να δημιουργηθούν  ισχυρές νοητικές αναπαραστάσεις. Η επιτυχία ενός τρίποντου από κάποιον παίχτη απαιτεί τη χωροχρονική συνάφεια στην ενέργειά του, η οποία προϋποθέτει επαρκή προπόνηση.  Η παρατεταμένη προπόνηση ενός αθλητή, μεταξύ άλλων, θα οδηγήσει σε χαμηλά επίπεδα οξυγόνου στα τριχοειδή αγγεία που τροφοδοτούν τους μυς του αθλητή.   Το σώμα του θα απαντήσει με τη δημιουργία νέων τριχοειδών αγγείων ώστε να δώσει περισσότερο οξυγόνο στα κύτταρα των μυών στα πόδια του και να τα επαναφέρει στα όριά τους. Έτσι θα έχει γίνει πιο δυνατός, με μεγαλύτερη αντοχή και καλύτερο συντονισμό.

     Οι νοητικές αναπαραστάσεις είναι νοητικές δομές που αντιστοιχούν σε αντικείμενα, ιδέες, πληροφορίες ή σε ό,τι σκέπτεται το μυαλό. Π.χ. μια οπτική εικόνα είναι ένα απλό παράδειγμα. Όταν αναφέρεται ένα συγκεκριμένο έργο του Δομίνικου Θεοτοκόπουλου, πολλοί άνθρωποι θα δουν νοερά την εικόνα του πίνακα. Η εικόνα αυτή είναι η νοητική αναπαράσταση του πίνακα. Κάποιες από τις αναπαραστάσεις των ανθρώπων για τον πίνακα είναι πολύ πιο λεπτομερείς  από άλλες.

        Ένα άλλο παράδειγμα είναι η λέξη “ σκίουρος”. Ας υποθέσουμε ότι κάποιος δεν έχει δει ποτέ σκίουρο ούτε έχει ακούσει τη λέξη. Όταν την πρωτοακούσει την καταγράφει απλώς σαν μια ετικέτα. Αν όμως δει τον σκίουρο στο πάρκο, του δώσει  φουντούκια και καρύδια και παρατηρεί τις αντιδράσεις του πιο συχνά τότε η αρχική ετικέτα θα συμπληρώνεται με αρκετά χαρακτηριστικά. Θα έχει προσθέσει, λοιπόν, τον σκίουρο στο σύνολο των νοητικών του αναπαραστάσεων. Όλες οι περίπλοκες και δύσκολες δραστηριότητες απαιτούν τη δημιουργία νοητικών αναπαραστάσεων χωρίς να το συνειδητοποιούμε.

       Όταν ένας μαθητής ακούει ή διαβάζει για πρώτη φορά το Πυθαγόρειο θεώρημα, με αυτοσυγκέντρωση και ενδιαφέρον, δημιουργείται νοητική αναπαράσταση του θεωρήματος και βαθμιαία περνάει στη μακρόχρονη μνήμη. Η νοητική αυτή αναπαράσταση γίνεται ακόμη πιο ισχυρή όταν ο μαθητής οπτικοποιεί το θεώρημα, συνδέοντας τον τύπο με το αντίστοιχο σχήμα του ορθογωνίου τριγώνου. Με την εξάσκηση, λύνοντας σχετικές ασκήσεις, ενισχύεται η γνώση και η βαθύτερη κατανόηση. Στην πρώτη ζήτησή του για την επίλυση μιας άσκησης, ανακαλείται εύκολα στη βραχύχρονη μνήμη και χρησιμοποιείται για την επίλυση. Η συνεχής εξάσκηση με σχετικές ασκήσεις , έχει ως αποτέλεσμα την στέρεη γνώση, δηλαδή την ισχυρή αναπαράσταση του θεωρήματος.

        Για να μάθει κάποιος λοιπόν κάτι καλά ή πολύ καλά ή να γίνει ξεχωριστός σε ένα αντικείμενο ή σε μια δεξιότητα πρέπει να ακολουθήσει απαρέγκλιτα το δρόμο της εξάσκησης, δηλαδή της επίμονης και συστηματικής εργασίας-προπόνησης. Η ποιότητα και η διάρκεια ενός προγράμματος αποτελούν την αναγκαία συνθήκη της γνώσης. Σε πολλές περιπτώσεις η όλη απόδοση είναι κατώτερη των φιλοδοξιών και των στόχων.  Δύσκολα κατορθώνει ο μαθητής  ή ο οποιοσδήποτε να βγει από το καθημερινό του βόλεμα  και να κάνει την υπέρβαση. Όταν την πετύχει, αισθάνεται υπέροχα με την αλλαγή του, με το δημιουργικό βίωμά του. Η σύσταση μιας ομάδας με άτομα φιλομαθή  αποτελεί τη χαρά του δάσκαλου. Η επίπονη και  συνειδητή πνευματική και σωματική δραστηριότητα ενός μαθητή συντελούν στην πρόοδο αυτού.

 

Πηγές:

Illeris, K. (2009). Σύγχρονες Θεωρίες Μάθησης, Εκδ. Μεταίχµιο, Αθήνα.

Anders Ericsson & Robert Pool (2021). ΚΟΡΥΦΗ (Πρωταθλητής δεν γεννιέσαι, γίνεσαι), Εκδ. ΚΛΕΙΔΑΡΙΘΜΟΣ, Αθήνα

Δρ. ΚΑΣΤΟΡΙΝΗΣ ΑΝΤΩΝΗΣ, ΚΩΣΤΑΚΗ- ΑΠΟΣΤΟΛΟΠΟΥΛΟΥ ΜΑΡΙΑ, Δρ. ΜΠΑΡΩΝΑ-ΜΑΜΑΛΗ ΦΩΤΕΙΝΗ, Δρ. ΠΕΡΑΚΗ ΒΑΣΙΛΙΚΗ, Δρ. ΠΙΑΛΟΓΛΟΥ ΠΕΡΙΚΛΗΣ, ΒΙΟΛΟΓΙΑ Α’ Γενικού Λυκείου, Οργανισμός Εκδόσεως Διδακτικών Βιβλίων, Αθήνα